Stel je voor: je wordt ziek, hebt geen vaste baan en ineens beland je in een doolhof van regels, loketten en wachttijden. Je bent niet de enige. Elk jaar raken honderdduizenden mensen afhankelijk van een systeem dat ooit bedoeld was als vangnet, maar dat steeds meer aanvoelt als een selectief raster. Gelukkig neem ik mee door de geschiedenis, knelpunten en toekomst van de Ziektewet. Dan kun je zelf bepalen wat anders moet?

Van vangnet naar systeem op maat

De Nederlandse Ziektewet (ZW) werd in 1913 aangenomen en trad in werking in 1930. Destijds was het een brede regeling voor alle zieke werknemers. Maar sinds de invoering van de Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (Wulbz) in 1996 veranderde alles: werkgevers werden verplicht hun zieke werknemers 52 weken door te betalen.

De Ziektewet veranderde van een algemene verzekering naar een vangnet voor specifieke groepen: werklozen die ziek worden, uitzendkrachten, zwangere vrouwen en mensen die ziek uit dienst gaan. Zij krijgen meestal 70% van hun dagloon, maximaal twee jaar lang. In sommige gevallen, zoals zwangerschap of orgaandonatie, kan dat oplopen tot 100%.

Het UWV beheert deze uitkeringen en beoordeelt of iemand nog kan werken. Sinds de invoering van de Wet beperking ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters (Bezava) in 2013, wordt er na 52 weken gekeken of iemand nog 65% van zijn oude loon zou kunnen verdienen. Zo ja, dan stopt de uitkering. Ook moeten werkgevers sindsdien meer premie betalen als ze veel ziekteverzuim hebben. In 2026 stijgt die premie verder door de toename van psychische klachten en long covid, vooral onder jongeren.

Wat kost ziekte de samenleving?

Ziek zijn heeft een prijs. In 2024 kostte ziekteverzuim Nederland zo’n 28,5 miljard euro. Werkgevers betalen gemiddeld meer dan 400 euro per dag per zieke werknemer. Tegelijkertijd stegen de uitgaven van het UWV: 2,8 miljard euro aan Ziektewetuitkeringen en 11,7 miljard aan WIA. En deze trend is stijgende, mede door chronische ziektes en de vergrijzing van de beroepsbevolking.

Toch is de effectiviteit van het systeem beperkt. Van de vangnetters is na anderhalf jaar nog geen 12% weer aan het werk. Alleen uitzendkrachten doen het iets beter, met een werkhervattingspercentage van 21%, grotendeels dankzij de aantrekkende economie. Ondertussen groeit het aantal mensen dat wacht op een keuring: in 2027 zijn dat er naar verwachting 100.000, in 2030 zelfs 200.000. Dat komt mede door een tekort aan verzekeringsartsen.

Ook de aard van ziekte verandert. Long covid en psychische klachten zorgen voor langere en ingewikkeldere ziekteperiodes. Onderzoek laat zien dat 15% van de coronapatiënten langdurige klachten ontwikkelt. 30% van hen heeft psychische symptomen zoals angst of PTSS. Het huidige systeem is daar slecht op toegerust.

De wereld van online casino’s kent verrassende parallellen. Net als bij ziekteverzuim draait het daar om het inschatten van risico’s, omgaan met onzekerheid en balanceren tussen verlies en herstel. Alleen: bij ziekteverzuim staat niet je TonyBet login op het spel, maar levens en bestaanszekerheid.

Van controle naar vertrouwen

De roep om verandering klinkt steeds luider. Minister van Hijum wil het WIA-stelsel versimpelen, met minder regelingen en meer aandacht voor wat iemand werkelijk nog kan verdienen. De OCTAS commissie pleit voor een pragmatischer benadering: minder theorie, meer praktijk. Sinds juli 2024 wordt de zogenaamde praktische beoordeling gebruikt, waarbij wordt gekeken naar wat iemand écht doet, in plaats van wat hij of zij theoretisch zou kunnen.